22 Aralık 1918 – Mustafa Kemal’in Sofya’da yazdığı Zabit ve Kumandan ile Hasbihal…
Fethi Okyar’ın anılarına göre, İstanbul’daki genç komutanlar meclisin dağıtılışından sonra üç gece üst üste süren toplantılar yaptılar.
Bu toplantılara Mustafa Kemal, Fethi Bey, Ali Fuat, Karabekir, Cafer Tayyar, Rauf Orbay, İsmail Canbulat gibi Kuvayı Milliyeciler katıldılar.
Dikkat edileceği gibi bu toplantılara katılanların hepsi asker kökenliydi, ancak Fethi Okyar ve İsmail Canbulat Harp Okulu çıkışlı oldukları halde askerlikten daha önce ayrılmışlar, İttihat ve Terakki’ de görev almışlardı.
Her ikisi de İttihat ve Terakki’nin merkez karar organında bulunmuş, her ikisi de bakanlar kurulunda İçişleri bakanlığı yapmışlardı.
Diğerleri Osmanlı devletinin subaylarıydı.
Mustafa Kemal, Ali Fuat, Kazım Karabekir ve Cafer Tayyar (Eğilmez) hemen hepsi 40 yaşlarında generallerdi.
Rauf Orbay denizci albaydı ama Hamidiye kahramanı ve eski Bahriye bakanıydı.
Toplantıya katılanlarca, askerlik yaşamı çok iyi bilinen Ahmet İzzet Paşa’nın yeniden sadrazamlığa getirilmesi gündemin birinci maddesiydi.
Padişaha durumun anlatılıp, onun yönlendirilmesi ve ülkenin kurtuluşu için yardımının sağlanması üzerinde duruldu.
Padişah Vahdettin’in Enver Paşa ve İttihatçılara duyduğu kızgınlık göz önüne alınarak Enver’le anlaşamadıkları bilinen Mustafa Kemal’in ve aşırılığı olmayan Kazım Karabekir’in padişahla sürekli ilişki içinde olmaları uygun görüldü.
21 Aralık’ta meclisin kapatılması, Mustafa Kemal ve arkadaşlarının hükümette yer almak konusundaki girişimlerinin sonuçsuz kalışı, Mustafa Kemal’i bir iç hesaplaşmaya yöneltti; çıkış yolu bulmakta zorlanıyorlardı.
Bu iç hesaplaşma döneminde Mustafa Kemal’in Sofya’da yazdığı Zabit ve Kumandan ile Hasbihal (Söyleşi) adlı kitabını yayınladığını görüyoruz.
Ayrıca, Mustafa Kemal, Şişli’ deki evde boş zamanlarında Anafartalar Savaşlarına Ait Tarihçe adlı kitabını da yazmaya başladı.
